چگونه بدون تغییر رشته، مسیر شغلی متفاوتی رقم بزنیم؟
وقتی نتایج کنکور میاد، اولین چیزی که تو ذهن خیلی از بچه‌های تجربی می‌چرخه اینه: «خب... من رتبه‌م خوب نشده، دیگه همه چی تموم شد.» مخصوصاً برای کسایی که همیشه با این ذهنیت جلو رفتن که « تجربی یعنی پزشکی، دندان، دارو ». اما واقعیت خیلی فرق داره. انتخاب رشته به معنی قفل شدن روی یه مسیر واحد نیست. دانشگاه و رشته، فقط شروع یه جاده‌ست، نه خود مقصد. هنر اصلی توی انتخاب رشته اینه که گول ظاهر این مسیر‌ها رو نخوریم و چند قدم جلوتر رو ببینیم، یعنی همون مقصدی که قراره آینده زندگیمون براساسش رقم بخوره.
این مقاله دقیقاً برای همون بچه‌هاییه که شاید توی کنکور نتیجه‌ی دلخواه‌شون رو نگرفتن یا حتی کلاً حس میکنن تو مسیر اشتباه هستن. می‌خوایم نشون بدیم که حتی بدون تغییر رشته هم میشه آینده‌ای رو ساخت که متفاوت، جذاب و پر از فرصت‌های شغلی باشه.
چرا بچه‌های تجربی حس محدودیت دارن؟
راستشو بخوای، خیلی از بچه‌های تجربی از همون سال دهم یه مسیر باریک جلوی خودشون می‌بینن: پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی. خانواده، جامعه، حتی مدرسه، مدام این پیام رو تکرار میکنن که «اگه تجربی خوندی و دکتر نشدی، باختی».
در حالی‌که رشته‌ی تجربی پر از فرصت‌های دیگه‌ست. اما چون همه ذهن‌ها قفل شده روی چند تا رشته خاص، وقتی یکی به اون رشته‌ها نمی‌رسه، حس میکنه تموم شد. البته توی سال‌های گذشته دید جامعه نسبت به رشته‌های توانبخشی و پیراپزشکی خیلی تغییر کرده و اقبال نسبت به این رشته‌ها هم خیلی خوب شده، به شکلی که حتی برای قبولی توی رشته‌ای مث فیزیوتراپی رتبه بهتری نسبت به پزشکی های تعهدی نیازه. ولی توی این مقاله ما قراره از این رشته‌ها هم یک قدم جلوتر بریم و در مورد رشته هایی صحبت کنیم که شاید کمتر در موردشون شنیده باشین یا نمیدونستین که داوطلب‌های رشته تجربی هم میتونین اونا رو انتخاب کنن. اینجاست که باید دیدت رو عوض کنی:
- خیلی از رشته‌های غیرپزشکی برای بچه‌های تجربی قابل انتخاب هستن.
- کلی رشته هستن که براساس سوابق تحصیلی پذیرش میکنن.
- حتی اگر وارد یه رشته خاص شدی، میتونی با مهارت‌آموزی مسیر کارت رو کلاً تغییر بدی.
پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی؛ دروازه ورود به رشته‌های جدید
یکی از مهم‌ترین شانس‌هایی که خیلی‌ها خبر ندارن، انتخاب رشته براساس سوابق تحصیلی یا همون پذیرش بدون کنکور و فقط با معدله.
الان دانشگاه‌های زیادی دارن رشته‌ها رو صرفاً براساس معدل و سوابق دبیرستان پذیرش میکنن. و خبر خوب برای بچه‌های تجربی اینه که شما محدود به رشته‌های علوم پایه یا پزشکی نیستید. یعنی میتونید راحت برید سراغ رشته‌هایی مثل:
- مهندسی‌های مختلف (مثلاً مهندسی صنایع, مهندسی پزشکی, مهندسی کامپیوتر)
- رشته‌های علوم انسانی مثل روانشناسی, مدیریت, حسابداری
- زنگ و ادبیات انگلیسی, آموزش زبان
- علوم تربیتی یا مشاوره
این یعنی چی؟ یعنی تو به خاطر اینکه دبیرستان تجربی خوندی, محکوم نیستی کل عمرت فقط دنبال پزشکی باشی. میتونی با همین معدل, انتخاب رشته کنی و وارد دنیایی بشی که حتی تا دیروز فکرش رو هم نمی‌کردی و حتی خبر نداشتی که این رشته ها هم پیش روت قرار دارن.
رشته‌های میان‌رشته‌ای؛ پلی بین علاقه‌ها و پایه درسی
اگه هنوز دوست داری ارتباطی با تجربی حفظ بشه ولی نمی‌خوای بری سراغ پزشکی یا پیراپزشکی, رشته‌های میان‌رشته‌ای بهترین گزینه‌ان. اینا مثل یه پل هستن بین تجربی و رشته‌های دیگه.
مثال‌ها:
- مهندسی پزشکی: ترکیب زیست‌شناسی و فیزیک با فناوری. بازار کارش تو تجهیزات پزشکی و پژوهش خیلی خوبه.
- آموزش زبان انگلیسی: رشته‌ای پرطرفدار که میشه گفت همیشه بازار کار خودش رو داره.
- علوم کامپیوتر: رشته‌ای که سال های گذشته اقبال بهش خیلی زیاد بود این روزا هم با پیشرفت تکنولوژی و توسعه هوش مصنوعی جای مانور توی این رشته بسیار بالاست.
- روانشناسی: رشته‌ای که این روزا با توجه به اینکه دید مردم نسبت به مراجعه به مشاور یا بقول معروف تراپیست تغییر کرده نسبت به قبل دیگه اونو تابو نمیدونن, آینده روشنی رو میشه باهاش رقم زد.
- مدیریت‌ها: میشه بهشون گفت رشته‌های کارمندی, چون با داشتن مدرک این رشته‌ها میتونین تو آزمون های استخدامی دولتی شرکت کنین.
این رشته‌ها هم آینده کاری دارن, هم تنوع. اگه علاقه و استعداد خودت رو بتونی لا به لای این رشته‌ها پیدا کنی, میتونی یه آینده متفاوت رقم بزنی.
تغییر مسیر با مهارت‌آموزی در کنار دانشگاه
این بخش خیلی مهمه: تو فقط با رشته‌ی دانشگاهت تعریف نمی‌شی.
فرض کن یه نفر میره زیست‌شناسی می‌خونه. خب بازار کار مستقیمش محدوده. ولی اگه در کنارش برنامه‌نویسی یاد بگیره, میتونه وارد بایوانفورماتیک بشه, یا تو حوزه داده و سلامت کار کنه.
مثال واقعی:
چند روز پیش توی بیمارستان با یکی از پرستارها هم صحبت شده بودم. گفت که رفته دوره زخم رو گذرونده و کنار پرستاری اونکار رو هم انجام میده. کنجکاو شدم و ازش خواستم که یکم بیشتر برام توضیح بده و دیدم چقدر بازار کار خوبی توش وجود داره. گفت الان چند برابر حقوقی که از پرستاری درمیاره رو از اون مسیر بهش دست یافته.
منظورم از بیان این خاطره این بود که بدونین وقتی وارد یک رشته و فیلد کاری میشید باید تمام بازار های کاری که اون رشته میتونه برات به وجود بیاره رو بررسی کنید و مث این مورد گاها مسیر های جانبی از مسیر کلاسیکی که همه توش قرار دارن میتونه روشن‌تر و پولساز تر باشه.
مهارت‌هایی که مسیرت رو تغییر می‌دن:
- برنامه‌نویسی و IT
- زنگ خارجی (انگلیسی, آلمانی, ترکی)
- مهارت‌های دیجیتال مارکتینگ
- طراحی گرافیک
- مهارت‌های مشاوره و کوچینگ
- مهمتر از همه هم هنر کار با هوش مصنوعی
بازار کار رشته‌های غیرتجربی برای بچه‌های تجربی
خیلیا می‌پرسن: «خب اگه پزشکی و پیراپزشکی نشدیم, پس چی؟» این چند حوزه آینده کاری خیلی جذاب دارن:
- فناوری و IT
با کمترین پیش‌زمینه هم میتونی وارد بشی. از مهندسی نرم‌افزار و علوم داده گرفته تا طراحی وب. - روانشناسی و مشاوره
هم بازار کار مشاوره فردی/تحصیلی/سازمانی داره, هم میتونه در آینده مسیر تدریس باشه. - آموزش زبان
یادگیری زبان, مخصوصاً انگلیسی, فرصت‌های شغلی و مهاجرتی فوق‌العاده میده. - مدیریت و کارآفرینی
خیلی از استارتاپ‌های موفق رو کسایی راه انداختن که حتی رشته‌شون مدیریت نبوده. - رشته‌های علوم پایه + مهارت جانبی
مثلاً زیست‌شناسی با ترکیب داده‌کاوی, شیمی با داروسازی صنعتی.
اشتباهات رایج داوطلب‌ها هنگام انتخاب مسیر جایگزین
- انتخاب رشته فقط بر اساس خواست خانواده. هنوز خیلی از خانواده ها طرز فکرشون قدیمی و با رشته های جدید و بازار کارشون آشنایی ندارن. پس باید باهاشون صحبت کرد و متقاعدشون کرد که این نگاه صفر و صدی‌شون رو کنار بزارن و فک نکنن که موفقیت فقط از رشته‌های تاپ میگذره.
- مقایسه کورکورانه با دوستا «فلانی رفت فلان رشته, منم باید برم». استعدادها, علائق و پتانسیل های هر فرد با دیگری متفاوته. اگه قرار باشه همه وارد پزشکی بشن که دیگه مریضی برای درمان باقی نمیمونه. داستان و مسیر زندگی هر فرد با دیگری متفاوته و خودش باید با دستای خودش اونو بنویسه.
- بی‌توجهی به علاقه و توانایی‌های شخصی؛ هرکس باید با شناخت علائق و استعداد خودش وارد مسیری بشه که بتونه اون استعدادش رو شکوفا کنه. ورود به رشته و شغلی که هیچ علاقه‌ای بهش نداشته باشی قراره تا پایان عمر تو رو عذابت بده هرروز برای نگه داشتن خودت توی اون شغل با روح و روان خودت بجنگی. اما برعکس اگه با علاقه و آگاهانه وارد رشته‌ای بشی که بتونی استعدادت رو توش شکوفا کنی, هم از کار و زندگیت لذت میبری و هم برای پیشرفت توی اون شغل کلی انرژی و انگیزه داری.
- نداشتن برنامه برای مهارت‌آموزی در کنار درس. ایرادی که همواره به سیستم آموزش ما وارد هست, اینه که چه در دوران دانش آموزی و چه در دوران دانش آموزی تمرکز فقط روی آموزش دروس تئوری هست و هیچ مهارتی به دانش آموزان یا دانشجوها آموزش داده نمیشه و این باعث میشه که وقتی وارد بازارکار میشن سردرگم باشن و نتونن وارد مسیر شغلی مناسبی بشن. پس حتما سعی کنید که در کنار درسی که میخونید مهارت های مربوط به همون رشته یا مهارت هایی که همه جا بکار میان مثل برنامه‌نویسی, طراحی, بازاریابی و مهم تر از همه کار با هوش مصنوعی رو یاد بگیرید تا برای ورود به بازار کار آماده باشید.
توصیه‌های کاربردی برای ساختن مسیر متفاوت
- علایقت رو دقیق‌تر بشناس؛ تست‌های شخصیت یا مشاوره میتونه کمک کنه.
- درباره‌ی رشته‌های مختلف سرچ کن, از دانشجوها بپرس, کانال‌ها و سایت‌ها رو ببین. شاید یه رشته‌ای که تا حالا اسمش رو هم نشنیده بودی یهو توجهت رو جلب کنه و یا برعکسش شاید رشته‌ای که تو ذهنت خیلی بهش علاقه داشتی وقتی با واقعیتش روبه‌رو بشی کلا تصورت نسبت بهش عوض بشه.
- به جای اینکه فقط دنبال اسم دانشگاه باشی, ببین آینده شغلی و مسیر کاری اون رشته چیه. به عنوان مثال کسی که مدرکش رو از دانشگاه شهید بهشتی بگیره ولی هیچ مهارت توی رشته‌اش پیدا نکرده باشه قطعا نسبت کسی که توی یه دانشگاه معمولی توی شهرستان درس خونده ولی با علاقه همه خم و چم های اون رشته رو درآورده و تبدیل شده به یکی از افراد زبده و ماهر اون رشته, نه تنها برتری نداره بلکه چند قدم هم ازش عقب تره.
- حتماً زبان خارجی رو جدی بگیر؛ تو هر رشته‌ای باشی, یه برگ برنده‌ست. مخصوصا توی همین رشته‌های میان رشته‌ای که خارج از ایران خیلی بازار کاری بهتری دارن وشانس مهاجرت توشون بالاست یادگرفتن زبان اولین قدم برای مهاجرته.
- مهارت‌آموزی رو از همین الان شروع کن, منتظر فارغ‌التحصیلی نباش. دیگه در این مورد هرچی بگم میشه تکرار مکررات. کسی که در طول دوران تحصیلش مهارت آموزی کرده, قطعا از کسی که صرفا تئوری درس خونده و فقط نمراتش رو بالا آورده توی مسیر شغلی آینده چند قدم جلوتر خواهد بود.
مسیر هموارتر مهاجرت برای رشته های بین رشته‌ای و تحقیقاتی
برخلاف کشور عزیزمون که پول درآوردن فقط یسری از رشته ها و شغل ها خلاصه شده, خارج از این مرز ها با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی و نیاز جامعه جهانی به منابع جایگزین, رشته های تحقیقاتی و بین رشته‌ای روز به روز دارن پیشرفت میکنن و جایگاه و بازارکار خودشون رو پیدا میکنن. با توجه به همین موضوع و در نظر گرفتن این نکته که این رشته ها نوپا هستن و لقول معروف هنوز دست توشون زیاد نشده, مسیر اپلای کردن و مهاجرت کردن توشون نسبت به رشته‌های دیگه میشه گفت آسون تر و هموار تره.
یه مثال عینی هم بخوام براتون بزنم, یکی از همکارا تعریف میکرد که چندسال پیش برای یه داوطلبی انتخاب رشته کرده بود و اون داوطلب رشته مهندسی ژنتیک گیاهی قبول شده بود, رشته‌ای که قبلا اسمش رو هم نشنیده بود. ولی وقتی وارد این رشته شده بود خودش رو وقف رشتش کرده بود مشغول تحقیقات و نوشتن مقاله شده بود و تونسته بود از همین مسیر مهاجرت کنه.
حواست باشه رفیق شاید دست تقدیر آیندت رو توی مسیری قرار داده باشه که فکرش رو هم نمیتونی بکنی.
جمع‌بندی
داستان اینه: انتخاب رشته پایان راه نیست.
اگه رتبه‌ت خوب نشده یا به پزشکی و دندان و رشته‌های پیراپزشکی نرسیدی, دنیا تموم نمیشه. هنوز کلی راه جلوته برای اینکه آینده‌ای متفاوت بسازی. تو میتونی با یه انتخاب رشته اصولی و در نظر گرفتن همه رشته های موجود در دفترچه انتخاب رشته, حتی رشته های بر اساس سوابق تحصیلی, با ورود به رشته‌های میان‌رشته‌ای, یا حتی فقط با مهارت‌آموزی در کنار دانشگاه, مسیری بسازی که خودت دوست داری.
یادت باشه, رشته‌ی دانشگاه فقط یه اسم روی کاغذه. این تویی که مسیر زندگیت رو می‌سازی. و چه بسا بچه‌هایی که با رتبه‌های خیلی معمولی, امروز توی بهترین موقعیت‌های شغلی هستن, فقط چون بلد بودن مسیر خودشونو طراحی کنن.
سوالات متداول
- کسایی که کنکور تجربی دادن هم میتونن تو رشته های مهندسی یا مدریتی ادامه تحصیل بدن؟
بله. از مسیر انتخاب رشته بر اساس سوابق تحصیلی مسیر ورود به خیلی از این رشته ها براتون فراهمه و میتونید آیندتون رو با تحصیل توی این رشته ها رقم بزنید.
- آیا مدرک رشته هایی که براساس سوابق تحصیلی بهشون وارد میشیم با حالت عادی تفاوتی داره؟ ارزشش کمتر نیست؟
به هیچوجه همچین چیزی وجود نداره و اهمیتی نداره که شما از چه مسیری به یک رشته وارد شدین.
- آیا گرفتن مدرک از دانشگاه های بزرگ مثل دانشگاه های پایتختی برتری نسبت به دانشگاه هایی با لول پایینتر داره؟
تحصیل توی دانشگاه های بزرگتر امکانات بیشتر و بهتری برای شما فراهم میکنه, ولی مدرکی که در پایان دریافت میکنید هیچ تفاوتی نخواهد داشت. چیزی که در آینده شغلی شما تاثیرگذار خواهد بود, میزان مهارتیه که آموختین و یه برگه کاغذ قرار نیست برای شما پول دربیاره.
- آیا با مدرک رشته‌هایی که صرفا بر اساس سوابق دانشجو میپذیرن شانسی برای مهاجرت وجود داره؟
با توجه به اینکه این رشته ها اکثرا تحقیقاتی هستن و اکثرا هم نوظهور هستن, در جامعه جهانی نگاه ویژه‌ای بهشون وجود داره. در صورتی که در زمینه نوشتن مقاله فعال باشید, مسیر مهاجرت توی این رشته ها نسبت به اکثر رشته‌های دفترچه علوم تجربی میتونه هموار تر هم باشه.
- چجوری میتونم در مورد این رشته ها اطلاعات بیشتری کسب کنم و بتونم اونا رو توی انتخاب رشته انتخاب کنم؟
اگه فکر میکنید نیاز به مشاوره بیشتر توی این زمینه دارید و نیاز به اطلاعات بیشتری در مورد این رشته ها دارید, مشاورهای ما در دوران انتخاب رشته کاملا آماده هستن تا در این مسیر بهتون کمک کنن تا بتونین بهترین مسیر رو برای آینده زندگیتون انتخاب کنید.