نحوه خواندن زیست گیاهی
یکی از موارد اذیت‌کننده‌ای که همواره ذهن دانش‌آموزان کنکوری را به خود مشغول کرده، مبحث زیست گیاهی کنکور است. علت اذیت‌کننده بودن این مبحث مخصوصاً برای دانش‌آموزان کنکوری که در پایه دهم و یازدهم به هر دلیلی مباحث مربوط به آن سال را مطالعه نکرده‌اند، این است که کتاب‌درسی در ارائه مطالب مربوطه هیچ نظم و ترتیب خاصی ندارد.
در این مقاله سعی داریم، اول مباحث زیست گیاهی کنکور را اولویت‌بندی کنیم و دوم به سراغ نحوه مطالعه این مباحث برویم؛ اما قبل از همه اینها لازم است که به علت مطالعه‌کردن زیست گیاهی کنکور بپردازیم. اصلاً چرا زیست گیاهی کنکور را مطالعه می‌کنیم.
اصلاً چرا زیست گیاهی کنکور را مطالعه می‌کنیم؟
به دلیل اینکه زیست گیاهی مبحثی است که در سه‌پایه دهم و یازدهم و دوازدهم به‌صورت پراکنده توسط کتاب‌درسی مطرح شده، این موضوع دست طراح کنکور را برای طرح سؤالات ترکیبی از سه‌پایه و حتی گاهی ترکیب با مباحث جانوری باز می‌گذارد و این موضوع به‌سختی تست‌های طرح شده در کنکور اضافه می‌کند و همین موضوع است که موجب می‌شود دانش‌آموزان کنکوری قید این مبحث را بزنند. در تصویر روبه‌رو سهم زیست گیاهی در کنکور را می‌بیند.
منبع مناسب برای مطالعه زیست گیاهی
تجربه نشان داده که هیچ منبعی کامل‌تر از متن کتاب‌درسی نیست، شاید از خیلی‌ها شنیده باشید که متن کتاب‌درسی در بخش گیاهی به خیلی از نکات اشاره نکرده؛ ولی این‌طور نیست، کتاب‌درسی به‌صورت زیرپوستی به همه مواردی که برای کنکور نیاز دارید اشاره کرده و فقط کافی است روش مطالعه خود را اصلاح کنید، به همه موارد مخصوصاً نکات موجود در شکل‌ها که به جرات می‌توانم بگویم بیشتر سؤالات مطرح شده در کنکور از نکات شکل‌ها است. اما بخش دیگری که در کتاب‌درسی باید حتماً به آن دقت کنید، فعالیت‌های کتاب‌درسی است، خیلی هارا دیدم که از متن عجیب برخی سؤالات شکایت می‌کنند و می‌گویند که این سؤالات را نه در کتاب‌درسی و نه در کتاب تست‌های خود دیده‌اند درحالی‌که متن آن سؤالات عیناً در فعالیت‌های کتاب‌درسی مطرح شده است.
اولویت‌بندی مباحث گیاهی زیست کنکور
اگر مباحث زیست‌شناسی گیاهی کنکور را به ترتیب موارد مطالعه کنید، نقشه ذهنی واحد و منظمی در ذهنتان شکل می‌گیرد و در ادامه می‌گوییم چرا:
- یاخته گیاهی و اندامک‌های اختصاصی مانند کریچه و سبزدیسه (زیست دهم و دوازدهم)
- بافت‌های گیاهی (زیست دهم)
- چرخه یاخته‌ای (زیست یازدهم)
- تولیدمثل در گیاهان (زیست یازدهم)
- انواع رشد در گیاهان (زیست دهم)
- جذب و انتقال مواد در گیاهان (زیست دهم)
- پاسخ گیاهان به محرک‌ها (زیست یازدهم)
- سازش گیاهان با محیط (زیست دهم)
اولین جایی که با بیشتر اندامک‌های گیاهی آشنا می‌شویم، در فصل شش دهم است؛ ولی کتاب‌درسی به همه آنها به‌صورت کامل اشاره نمی‌کند و دفعه بعدی که ادامه این اندامک هارا مطالعه می‌کنیم فصل شش دوازدهم و فصل دو دوازدهم است. برای دانش‌آموزان کنکوری بهتر است این فصول را کنار هم مطالعه کرده تا بتوانند به یک نقشه منسجم ذهنی برسند.
در مرحله نوبت می‌رسد به بافت‌های گیاهی، حالا که سلول‌های گیاهی را مطالعه کرده‌ایم نوبت می‌رسد به واحد سازمان‌یافته بعدی یعنی بافت که از مجموع سلول‌ها هستش. اما سوالی که پیش می‌آید این است که از یک سلول چگونه سلول دیگری پدید می آید تا در نهایت منجر به تشکیل بافت شود؟ برای دست‌یافتن به جواب این سؤال باید به سراغ مبحث تقسیم سلولی در فصل شش یازدهم برویم. برای فهم کامل تقسیم یاخته‌ای بهتر است بخش جانوری را نیز مطالعه کنید تا بتوانید تفاوت بین تقسیم یاخته‌های گیاهی با یاخته‌های جانوری را بفهمید.
حالا که تقسیم یاخته‌ای را فهمیدیم، اگر به سراغ مبحث انواع روش‌های تولیدمثل گیاهی برویم، می‌فهمیم که گیاهان از تقسیم یاخته‌ای چگونه برای افزایش تعداد یاخته‌های خود استفاده می‌کنند و با انواع روش‌های تولیدمثل جنسی و غیرجنسی آشنا می‌شویم.
دقیقاً وقتی تولیدمثل را می‌خوانیم ممکن است این سؤال برایمان پیش بیاید که درست است گیاهان تعداد خود را به‌وسیله تقسیم میوز و لقاح افزایش می‌دهند (روش جنسی) یا با جداشدن تکه‌ای از گیاه توانایی به‌وجودآمدن یک گیاه کامل وجود دارد (روش غیرجنسی) ولی دیده‌ایم که یک گیاه توانایی ایجاد برگ و شاخه جدید را دارد، در مبحث انواع رشد در گیاهان (که شامل رشد طولی و عرضی می‌شود) می‌فهمیم که یک گیاه از خارج به داخل از چه لایه‌هایی تشکیل شده و ترتیب این لایه‌ها در گیاهان تک‌لپه و دولپه چگونه است، در واقع به نحوی با آناتومی گیاهی آشنا می‌شویم.
بعد از اینکه با آناتومی گیاهی آشنا شدیم، نوبت به این می‌رسد گیاهان مواد موردنیاز برای رشد خود را چگونه تأمین می‌کنند تا بتوانند فرایند رشد و تولیدمثل را انجام بدهند.
دو مبحث آخری که مطرح شده‌اند از اهمیت کمتری برخوردارند و بیشتر به‌صورت سؤال ترکیبی از آنها مطرح می‌شود و سوال مستقل از آنها به‌ندرت در کنکور دیده شده.
برای مطالعه بیشتر در مورد هر بخش و هر گفتار به سایت روبه‌رو مراجعه کنید: https://biobenam.com/how-to-study-plant-biology
نحوه مطالعه درست
قبل‌تر هم اشاره کردیم که بهترین منبع برای مطالعه کتاب‌درسی، متن فعالیت‌ها و شکل‌های آن می‌باشد، بعد از مطالعه دقیق این سه مورد گفته شده حالا نوبت می‌رسد به حل تست‌های آموزشی از هر مبحثی که می‌خوانیم تا بتوانیم مطالب را به‌صورت منسجم به ذهن منتقل کنیم، بهترین منبع برای تست‌زنی از مبحث گیاهی، استفاده از کتاب‌های جامع زیست است تا سؤالاتی که ما حل می‌کنیم، چکیده‌ای از تمام مباحث باشد. اما مورد مهم بعدی که می‌تواند شما را یک‌قدم از رقیب‌هایتان جلو بیندازد، رسم نمودار درختی است، این نمودار باید به‌گونه‌ای رسم شود که تمام مباحثی که در این سه سال به مرتبط هستند و مطرح شده‌اند را به‌صورت نموداری به هم وصل کند. خاصیت تک‌کلمه‌ای یا چندکلمه‌ای بودن نمودار درختی موجب می‌شود تا هنگام مرور رغبت به یادآوری مطالب به‌صورت فعال کنید. ممکن است برایتان سؤال پیش بیاید که تفاوت یادآوری فعال و غیرفعال چیست؟ یادآوری غیرفعال به این صورت انجام می‌شود که ما مطالبی که از پیش نوشته شده را به‌صورت خط‌به‌خط دوباره بخوانیم و این روش قطعاً بازده کمتری در اثبات مطالب در ذهن دارد. اما یادآوری فعال به این صورت است که ما مطالبی که قبلاً خواندیم حتی اگر قدیمی باشند را سعی می‌کنیم به یاد بیاوریم و سپس هرآنچه که در هنگام یادآوری نقص داشتیم را بامطالعه کامل پوشش می‌دهیم.
نمودار درختی که مدنظر هستش می‌تواند مشابه شکل مقابل یا هر روشی که خودتان راحت‌تر باشید باشد.
استراتژی سر جلسه کنکور
بارها این را بین دانش‌آموزان کنکوری دیده‌ام که در ابتدا قصد دارند که زیست گیاهی را حذف کنند؛ اما بعداً که درصد سؤالات آن را در کنکور می‌بینند قصد دارند که بامطالعه زیست گیاهی تمام سؤالات آن را حل کنند. این خود یک حس کمال‌گرایی ایجاد می‌کند و انتظار بیجا در دانش‌آموز ایجاد می‌کند و موجب می‌شود در سر جلسه کنکور با تمرکز صرف روی سؤالات زیست گیاهی آنها را حل کنند درحالی‌که وقت آنها در حال تلف‌شدن است و به مابقی سؤالات در سر جلسه کنکور نمی‌رسند. یکی از این سبک سؤالات گیاهی که بسیار وقت‌گیر است، سؤالات شمارشی زیست گیاهی است که تعدادشان در کنکورهای سال‌های اخیر به‌شدت افزایش پیدا کرده است. این سبک سؤالات را نباید در دور اول بلکه در دور دوم حل کرد.
حرف آخر:
کمال‌گرایی را کنار بگذاریم، اینکه به طور تقریبی ده سوال در کنکور مطرح می‌شود و ما قصد داشته باشیم هر ده سوال را حل کنیم اشتباه محض است. کاری که ما باید بکنیم این است که تعداد سؤالات معقولی را که توانایی حلشان را در دور اول داریم را حل کنیم و مابقی سؤالات بماند برای دور دوم، اگر توانایی حلشان را داشتیم حل کنیم و اگر توانایی حلشان را نداشتیم از آنها به‌راحتی بگذریم.