انسانی‌ها چطور درس بخوانند؟
روش مطالعه دروس مختلف رشته انسانی
در زمینه روش مطالعه دروس مختلف رشته انسانی باید بین دو دسته تفکیک قائل شد. اول درس‌هایی که بیشتر جنبه خواندن و حفظ کردن دارند و دسته دوم درس‌هایی هستند که بیشتر جنبه قواعدی و حل کردنی دارند.
الف) دروس حفظ‌کردنی و خواندنی
برای دروس این دسته می‌توان به دروس جامعه‌شناسی، روانشناسی، فلسفه، حفظیات علوم و فنون، حفظیات اقتصاد، تاریخ و جغرافیا اشاره کرد. در ادامه به توضیح نکات مهم برای خواندن این دروس اشاره می‌شود.
۱. اولویت با متن کتاب درسی!
برای یادگیری این دروس، اولین نکته مهم این است که باید متن کتاب درسی اولویت اصلی قرار بگیرد. یعنی حتما از متن کتاب درسی شروع کنید و از اول کار از درسنامه شروع نکنید. چون درسنامه پر از توضیحات و نکات بعضا حاشیه‌ای است که باعث می‌شود تمرکز شما از متن کتاب درسی و مباحث اصلی برداشته شود. فقط در مواردی به درسنامه رجوع کنید که در فهم اولیه مباحث کتاب مشکل داشته باشید.
۲. خواندن هر پاراگراف به صورت مفهومی در دور اول
بهترین شیوه برای خواندن دروس حفظی و خواندنی، ملاک قرار دادن دو دور مفهومی و حفظی برای مطالعه است. در دور اول شما به دنبال این بوده که هر پاراگراف را به صورت مفهومی مطالعه کرده و مقصود نویسنده را از هر بخش به طور کامل درک کنید. همچنین لازم است به علت و معلول‌های هر مطلب و استدلال‌های موجود توجه کنید. در واقع مطالعه شما مانند خواندن یک کتاب داستان است که در آن تنها به دنبال پی بردن به مفهوم و منظور هر بخش هستید و بر روی حفظ سطحی جملات تمرکز نمی‌کنید.
۳. خواندن هر پاراگراف به صورت حفظی در دور دوم
برای مطالعه کامل دروس خواندنی، لازم است در دور دوم هر پاراگراف را به طور حفظی مطالعه کنید و تمرکز شما بر به خاطر سپردن جملات، کلمات و قیدهای مهم هر عبارت باشد. لازم است هنگام مطالعه زیر نکات مهم خط کشیده یا آن‌ها را هایلایت کنید. توجه داشته باشید تسلط حفظی شما بر مطالب هر بخش با یک دور مطالعه حاصل نمی‌شود و شما با مرورهای خود در دفعات بعدی به صورت تدریجی می‌توانید تسلط خود را بر مطالب حفظی افزایش دهید.
۴. اهمیت رعایت فاصله میان خواندن و تست زدن
برای این دروس مرور و تست اهمیت زیادی دارد. اما لازم است به این نکته توجه کنید که باید حداقل یک الی دو روز میان خواندن و تست‌زنی شما از آن درس فاصله بیفتد. زیرا اگر بلافاصله بعد از خواندن تست بزنید نمی‌توانید یادگیری خود را محک بزنید، به دلیل اینکه همه مطالب خوانده‌شده در حافظه کوتاه‌مدت شما وجود دارد.
ب) دروس قواعدی و حل‌کردنی
نمونه اصلی این دروس، درس ریاضی، عربی، آرایه و قرابت، مسائل اقتصاد و منطق است. در این دروس باید به دو نکته مهم توجه داشته باشید که در ادامه بیان می‌شود.
۱. شروع مطالعه از درسنامه!
توصیه می‌شود در این دروس از درسنامه کتاب درسی شروع به مطالعه کنید چون به طور معمول کتاب درسی در این دروس دارای توضیحات ناقص و ساده‌ای بوده که برای حل تست‌ها کافی نیست. بنابراین بهتر است از درسنامه شروع به کار کرده و تمام نکات آن را به خاطر بسپرید.
۲. اهمیت ویژه یادگیری از طریق تست!
در این دروس تست زدن برای یادگیری و افزایش مهارت اهمیت بسیار زیادی دارد. دلیل اصلی این موضوع، قواعدی بودن جنس این دروس است که باعث می‌شود تنها راه یادگیری مطالب آن‌ها، حل تعداد زیادی تست و تحلیل مداوم پاسخ‌نامه‌های آن‌ها باشد. در واقع هنگامی که شروع به تست زدن در این مباحث می‌کنید ممکن است غلط‌ها و ضعف‌های بسیاری زیادی در تست‌ها داشته باشید. اما باید توجه کنید این ضعف‌ها و مشکلات کاملا طبیعی است و تا زمانی که تعداد زیادی غلط نداشته باشید و آن‌ها را تحلیل نکنید شیوه حل تست‌ها را یاد نخواهید گرفت! بنابراین بخش عمده یادگیری دروس حل‌کردنی و قواعدی حل تست بسیار زیاد و تحلیل آن‌ها است.
۳. اهمیت حل تست بلافاصله بعد از خواندن!
در این دروس برخلاف دروس دسته قبل لازم است حتما بلافاصله بعد از مطالعه درسنامه به تست زدن اقدام کنید زیرا لازم است مطالب و نکات خوانده‌شده به وسیله تست زدن تثبیت شود و لازمه یادگیری اولیه است. بنابراین حل تعدادی تست آموزشی پس از خواندن درسنامه بسیار به فهم بهتر آن کمک می‌کند.
نکات خاص مطالعه دروس مختلف
۱. درس فلسفه و منطق
این درس جزو سخت‌ترین دروس رشته انسانی بوده و دلیل آن سطح بالای سوالات این درس در کنکور است. برای مطالعه این درس لازم است ابتدا متن کتاب درسی را به صورت مفهومی و حفظی مطالعه کرده و سپس وارد درسنامه شوید. برای این درس خواندن درسنامه کاری ضروری است چون نکات زیادی وجود دارد که کتاب درسی آن‌ها را پوشش نمی‌دهد و باید از طریق درسنامه یاد گرفته شود. همچنین برخی مباحث کتاب دارای پیچیدگی زیادی بوده که برای فهمیدن عمیق و درست آن قسمت نیاز است توضیحات درسنامه خوانده شود. حالا لازم است وارد تست‌های کتاب تست خود شده و تلاش کنید تا جایی که زمان دارید تست‌های چالشی و نکته‌دار حل کنید. فراموش نکنید یادگیری نکات از طریق تست‌ها و تحلیل آن‌ها بخش مهمی از مسیر پیشرفت شما در این درس را شکل می‌دهد.
۲. درس تاریخ و جغرافیا
این دروس جزو حفظی‌ترین دروس رشته انسانی بوده و به خاطر حجم زیاد نکات آن‌ها برای دانش‌آموزان بسیار چالش‌برانگیز هستند. برای این درس نیز لازم است هر بخش را به صورت مفهومی و حفظی مطالعه کنید و تمام نکات ریز و حاشیه‌ای کتاب را مورد مطالعه قرار دهید. برای مثال نقشه‌های درس جغرافیا معمولا مهم بوده و قابلیت طرح سوال دارند. همچین برای درس تاریخ با توجه به نوع سوالات کنکور در چند سال اخیر، لازم است زمان دقیق اتفاقات تاریخی و خط زمانی آن‌ها را مطالعه کنید. یعنی ترتیب اتفاقات بیان‌شده در کتاب از اهمیت بسیاری برخوردار است. به طور کل سوالات دروس تاریخ و جغرافیا در چند سال اخیر ترکیبی از سوالات حفظی و مفهومی است و حفظ کردن سطحی نکات این دروس کفایت نمی‌کند. توجه داشته باشید که تمام نکات بیان‌شده در متن کتاب درسی و پاورقی‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد و هیج نکته حاشیه‌ای وجود ندارد که آن را بتوانید کنار بگذارید. همچنین باید به عکس‌های موجود در این کتاب‌ها دقت کنید و با نکات مربوطه به خاطر بسپرید. برای این دروس خواندن درسنامه و کتاب‌های خلاصه پیشنهاد نمی‌شود و بهترین کار تمرکز صرف روی متن کتاب درسی است.
۳. درس علوم و فنون
برای این درس لازم است مباحث مختلف آن را تفکیک کرده و هرکدام از مباحث را با شیوه خاص خود مطالعه کنید. این درس عمدتا شامل تاریخ ادبیات، آرایه‌های ادبی، قرابت معنایی، قافیه و وزن‌ها، اختیارات شاعری و سبک‌شناسی است. بهترین شیوه مطالعه این درس این است که از ابتدا به صورت درس به درس شروع کنید اما برای برخی از مباحث به صورت جدا و مبحثی زمان مشخص کنید. یعنی برای مباحث قرابت معنایی، آرایه‌های ادبی و وزن‌ها و اختیارات تایم‌های نیم ساعته یا یک ربعه به صورت روتین در هفته قرار دهید و به تست‌زنی در این زمان‌ها بپردازید. دلیل وجود این روتین‌ها این است که این مباحث نیاز به استمرار در تست‌زنی به صورت تدریجی دارند و آرام آرام باید از طریق تست زدن زیاد فراگرفته شوند. شما برای تسلط بر آرایه و قرابت نیاز دارید چندین ماه به صورت متوالی و مستمر به تست‌زنی بپردازید، اگرچه ابتدای راه غلط‌های زیادی خواهید داشت اما این امری طبیعی است و باید از طریق تحلیل پاسخ‌نامه‌ها کم کم مسیر یادگیری را طی کنید. برای وزن‌ها نیز لازم است آن‌ها را به صورت سماعی یاد بگیرید که این یادگیری نیاز به تمرین و تکرار بسیاری دارد.
۴. درس ریاضی و عربی
این دروس در مسیر یادگیری دارای شباهت زیادی هستند. در این دروس معمولا متن کتاب درسی و تمرین‌های آن کافی نیست و پیشنهاد می‌شود از ابتدا از درسنامه شروع به مطالعه کنید و سپس وارد تست‌ها شوید. البته اگرچه در این دروس دارای ضعف مطالعه بالا و مشکل زیاد در پایه هستید باید با کمک کلاس و استادی خوب مسیر خود را شروع کنید، زیرا وقتی ضعف پایه‌ای بالا وجود داشته باشد دانش‌آموز نمی‌تواند فقط با خواندن درسنامه یادگیری خود را پیش ببرد. برای این کار می‌توانید از ویدئوهای آموزشی اساتید بسیار خوب و مطرح استفاده کنید. حال اگر سطح متوسطی دارید و مشکل خاصی در پایه ندارید می‌توانید با تست زدن زیاد مباحث را فرا بگیرید، فقط توجه داشته باشید که باید پاسخ‌نامه خود را خوب تحلیل کنید و نگات آن را یاد بگیرید و غلط زدن تست‌ها در ابتدای کار هیچ اشکالی ندارد. شما در حال حل تست آموزشی هستید و فعلا باید از طریق حل تست و پاسخ‌نامه خواندن نکته‌ها را فرابگیرید. همچین بهتر است تست‌ها را به صورت تکی حل کرده و پاسخ‌نامه را بخوانید، به جای اینکه ۱۰ تا سوال حل کنید و بعد سراغ پاسخ‌نامه بروید. لازم است توجه داشته باشید برای درس عربی لازم نیست ترجمه متن کتاب درسی خوانده شود زیرا سوالی مستقیما از آن طرح نمی‌شود و برای حل تست ترجمه لازم است تایم‌هایی را به صورت روتین به حل تست‌های آن اختصاص دهید و از طریق نکات خاص این تست‌ها را یاد بگیرید. همچنین باید لغات زمان جدایی را به خواندن لغات هر درس اختصاص دهید زیرا در فهم صورت سوال‌ها و درک مطالب اهمیت به‌سزایی دارد. در نهایت نیز بعد از اینکه کمی در فهن قواعد پیشرفت کردید بهتر است تایم‌های نیم ساعته‌ای را به صورت روتین به تست زدن تحلیل صرفی، ضبط حرکات و درک مطلب اختصاص دهید.
سوالات متداول
۱. برای مطالعه دروس حفظی چه زمانی بهتر است تست بزنم؟
برای دروس حفظی بهتر است حداقل یک الی دو روز پس از مطالعه به تست‌زنی بپردازید تا مطالب خوانده شده به خوبی در حافظه بلندمدت شما تثبیت شود.
۲. آیا برای دروس قواعدی نیاز است بلافاصله بعد از مطالعه تست بزنم؟
بله، برای دروس قواعدی و حل‌کردنی بهتر است بلافاصله پس از مطالعه درسنامه به تست‌زنی بپردازید تا مطالب خوانده شده به خوبی تثبیت شوند.
۳. چگونه می‌توانم بر دروس فلسفه و منطق مسلط شوم؟
برای تسلط بر دروس فلسفه و منطق ابتدا متن کتاب درسی را به صورت مفهومی و حفظی مطالعه کنید و سپس وارد درسنامه شده و به حل تست‌های چالشی بپردازید.
۴. بهترین روش مطالعه برای درس تاریخ و جغرافیا چیست؟
برای مطالعه درس تاریخ و جغرافیا لازم است هر بخش را به صورت مفهومی و حفظی مطالعه کنید و به تمام نکات ریز و حاشیه‌ای کتاب توجه کنید. همچنین نقشه‌های جغرافیا و ترتیب اتفاقات تاریخی بسیار مهم هستند.
۵. چگونه می‌توانم بر درس علوم و فنون ادبی مسلط شوم؟
برای تسلط بر درس علوم و فنون ادبی، مباحث مختلف آن را تفکیک کنید و هر کدام را با شیوه خاص خود مطالعه کنید. به طور مثال، برای آرایه‌های ادبی و قرابت معنایی به صورت روتین تست بزنید.